Qëllimi i këtij dokumenti të politikave publike është të prezantojë sistemin për financimin e partive politike në Republikën e Maqedonisë së Veriut në periudhën nga viti 2011 deri në vitin 2021 dhe të japë rekomandime për përmirësimin e tij. Analiza bazohet në informacionin e marrë nga disa burime të ndryshme: një bazë të dhënash e disponueshme përmes platformës së internetit Financa të hapura që përmban pagesat e Ministrisë së drejtësisë për partitë politike në kuadër të zërit 463170 (transferta për partitë politike), në dispozicion në: https://open.finance.gov.mk/mk/home; një bazë të dhënash e krijuar në bazë të të dhënave që përmban vendimet për ndarjen e fondeve për financimin e partive politike të miratuara nga Ministria e drejtësisë, e cila është marrë përmes qasjes në informacione publike; dhe në fund një pyetësor i dedikuar për mediat dhe organizatat e shoqërisë civile, përmes të cilit mësohen pikëpamjet dhe përvojat e të anketuarve në lidhje me sistemin e financimit të partive politike. Pyetësori elektronik është nisur nga 37 të anketuar dhe është përgjigjur plotësisht nga 25 të anketuar – media dhe organizata të shoqërisë civile, gjegjësisht 28% e shembullit të synuar, të përshtatshëm, në periudhën nga 8 deri më 20 tetor 2021.
Në vazhdim janë dhënë konkluzionet kryesore.
- Fondet e akorduara për partitë nga buxheti i shtetit janë në rritje
Sipas të dhënave të paraqitura, mund të konstatojmë se shuma absolute që pritet të paguhet në bazë të financimit vjetor të partive politike rritet dukshëm (shuma më e ulët në periudhën e analizuar e parashikuar për partitë politike është 80,000,000 denarë në vitin 2011, ndërsa shuma më e lartë është në vitin 2019, gjegjësisht 304,083,000 denarë). Kjo rritje është kryesisht për shkak të rritjes së
konsiderueshme të përqindjes fikse që ndahet nga të hyrat burimore të buxhetit (nga 0.06% rritje në 0.15%), si dhe rritjes së vazhdueshme të buxhetit (nga 138,401,000,000 denarë në vitin 2011, deri në 203,236,000,000 denarë në vitin 2021).
Prandaj, shuma e paguar pas fitimit të mandatit pason këtë rritje. Kështu, shumën më të ulët të paguar në mandat e kemi në vitin 2011, gjegjësisht 40,698 denarë, ndërsa më të lartën në vitin 2019, kur në mandat janë paguar 149,060 denarë.
Megjithatë, pagesat faktike që janë të dukshme në portalin e financave të hapura përmes zërit 463170 janë të ndryshme nga vendimet e Ministrisë së drejtësisë pasi përveç financimit vjetor përfshijnë pagesat në bazë të financimit të qendrave kërkimore-analitike të partive politike, d.m.th. përfshijnë pagesat e pezulluara për palët që nuk kanë përmbushur detyrimet e tyre të raportimit. Kështu, në thelb shuma më e ulët e paguar në vit në bazë të llogarisë 463170 është 51.675.368 denarë në vitin 2014, gjegjësisht shuma më e lartë e paguar është 315.334.064 de narë në vitin 2019. Shuma e përgjithshme që ëahtë paguar në periudhën ndërmjet viteve 2011-2021 është 1.630.182.465 denarë (ose rreth 26.507.032 euro).
- Gjithnjë e më shumë parti politike kanë të drejtë të marrin para nga buxheti i shtetit,
por jo edhe listat dhe kandidatët e pavarur
Gjatë viteve, në fakt, një numër në rritje i partive janë paguar si pjesë e sistemit vjetor të financimit. Nëse në vitin 2011, 47 partitë ishin marrës të fondeve në bazë të fondeve vjetore, në vitin 2021 ky numër u rrit në 58. Megjithatë, të dhënat tregojnë se në fakt numri i palëve dhe koalicioneve që tejkalojnë 1% në zgjedhjet lokale janë ulur (nëse në vitin 2011 numri i palëve dhe koalicioneve është 38, në vitin 2021 ky numër është zvogëluar në 19), ndërsa numri i palëve dhe koalicioneve që marrin vende është relativisht konstante (ndryshon midis 7 dhe 9 gjatë gjithë periudhës së analizuar). I vetmi përfundim logjik është se koalicionet në zgjedhje po konsolidojnë dhe përmes sukseseve të koalicionit partitë politike fitojnë të drejtën për financim shtetëror.
Suksesi zgjedhor ndikon shumë në financimin që partitë politike marrin nën sistemin vjetor të financimit. Megjithatë, mënyra se si sistemi është ngritur plotësisht përjashton listat e pavarura dhe kandidatët e suksesshëm. Ky strukturim i sistemit krijon kushte të pabarabarta dhe të padrejta për konkurrencën politike midis partive politike dhe aktorëve jo partizarë. Është e nevojshme të rishikohen aktet nënligjore që rregullojnë sistemin e financimit të partive politike
- Rritja e financimit publik nuk do të thotë më pak para nga donatorët privatë
Masa e pezullimit të financimit shtetëror për shkak të mospërmbushjes së detyrimeve raportuese të parapara në LFPP jep rezultate relativisht pozitive. Në katër vitet e fundit, pasi Ministria e drejtësisë ka marrë vendim për pezullim, në rreth 38% të situatave palët kanë vepruar sipas vendimit dhe kanë përmbushur detyrimet ligjore, pas së cilës është bërë pagesa.
Për katër partitë me më shumë mandate të fituara, çdo vit ndahen rreth 320,000 euro shtesë për qendrat e tyre kërkimore-analitike partiake dhe ngritjen e kapaciteteve të punonjësve të tyre. Partitë që deri më tani janë paguar në këtë bazë janë: VMRO-DPMNE, LSDM, BDI, Lëvizja BESA dhe Aleanca për Shqiptarët.
Sipas gjetjeve, supozimi se rritja e financimit shtetëror do të zvogëlojë financimin privat, dhe rrjedhimisht rrezikun e ndikimeve dhe presioneve të jashtme, është i pasaktë. Donacionet në periudhën e analizuar tregojnë një rënie të ndjeshme ndërmjet viteve 2015 dhe 2016 (nga 13,770,351 denarë në 3,529,280 denarë), pas së cilës gjatë tre viteve të ardhshme shuma është stabile në rreth 6-7 milionë denarë, para se të dyfishohet në vitin 2020 (në 12,705,087 denarë). Ka ulje të kuotave të arkëtuara të anëtarësimit. Në periudhën e analizuar, anëtarësimi më i lartë është mbledhur në vitin 2016 (28,455,976 denarë), ndërsa më i ulëti në vitin 2020 (15,279,260 denarë). Sipas të dhënave, mund të konkludojmë se donacionet nuk zvogëlohen, por me rritjen e përqindjes së financimit shtetëror, vetëm rritet ndjeshëm shuma totale në dispozicion të partive gjatë vitit, e cila është një shumë kumulative e financimit vjetor, donacioneve dhe kuotave të anëtarësimit.
- . OShC-të dhe mediat – të pakënaqur me mënyrën se si financohen partitë
Së fundi, OSHC-të dhe mediat kanë qenë kritike për mënyrën se si është ngritur sistemi i financimit të partive politike. 77% e të anketuarve mendojnë se sistemi është i padrejtë dhe nuk ofron mundësi të barabarta për konkurrencë politike, sepse favorizon partitë e mëdha dhe parlamentare, në kurriz të partive të vogla dhe joparlamentare. Përveç kësaj, të anketuarit në masë të madhe pajtohen se: hapësira mediatike në fushatën zgjedhore është e ndarë në mënyrë të padrejtë ndërmjet partive konkurruese; kuadri ligjor për mbikëqyrjen e partive politike është i pazhvilluar dhe lë hapësirë për abuzim dhe korrupsion; zgjidhja që mundëson financimin e qendrave kërkimore-analitike të vetëm katër partive më të mëdha është diskriminuese; përqindja e alokuar për financimin vjetor është e madhe
Të rishikohet Udhëzuesi për shpërndarjen e mjeteve nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë
së Veriut për financimin vjetor të partive politike, të forcohet sistemi i monitorimit dhe kontrollit të shpenzimeve të financave të partive nga institucionet kompetente dhe të krijohen kushte për konkurrencë të barabartë politike të të gjithë aktorëve politikë partiakë dhe jopartiakë.
Dokumenti për politikat publike është në dispozicion në gjuhën maqedonase dhe në gjuhën shqipe.
Ky dokument për politikat publike është përgatitur nga Fondacioni Shoqëri e hapur – Maqedoni (FSHHM) për Institutin republikan ndërkombëtar (IRI) në kuadër të programit “Avancimi i transparencës financiare të partive politike në Republikën e Maqedonisë së Veriut” me mbështetje financiare nga Fondacioni kombëtar për Demokraci nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA).
Për përmbajtjen është përgjegjëse FSHHM-ja dhe në asnjë mënyrë nuk i pasqyron qëndrimet e Institutit ndërkombëtar republikan (IRI) dhe Fondit kombëtar për demokraci.
—————————————————
9 Prill 2022