Nga dhënia e koncesioneve për shfrytëzimin e burimeve minerare përfiton shteti, komunat dhe investitorët, por jo edhe banorët që jetojnë në afërsi të instalimeve. Këto instalime, ankohen qytetarët, ua shkatërrojnë thjesht jetën e tyre të përditshme dhe më e rëndësishmja, shëndetin e tyre.
Investitori duhet të kalojë nëpër procedura të shumta, për të mbledhur shumë dokumente. Në të gjithë procesin deri në ardhjen e lejeve të nevojshme, në të cilat harxhohen shumë para, ka raste kur ekziston një marrëveshje koncesioni, por jo lejet e integruara B. Pastaj, shfrytëzimi bëhet në mënyrë të paligjshme, ose një rast, kur lejet e marra u rilëshohen palëve të treta. E gjithë kjo tolerohet nga institucionet kompetente. Me çfarë çmimi dhe për interesin e kujt?
Protestat dhe reagimet e banorëve kanë ngadalësuar pjesërisht punën e këtyre instalimeve.Disa prej tyre e kanë ndalur përkohësisht, por tani në këto kushte emergjente, kur askush nuk mund të reagojë dhe as të protestojë, koncesionarët vazhdojnë punën e tyre.
“Ne duam shëndet, jo para”, “Mos e gërmoni të ardhmen tonë”, “Pluhuri i gurit vret”
Zhurmë, ajri me pluhur, shpërthimet, muret e plasaritura nëpër shtëpi. Kjo ka qenë jeta e përditshme e banorëve të fshatit Strugë Labunista për dy dekada. 9000 banorë jetojnë këtu, dhe në afërsi të menjëhershme prej vetëm tridhjetë metrash nga shtëpia e fundit, ndodhet e para nga gjashtë gurore. Ata nuk janë nga dje, por janë pjesë e jetës së përditshme banorët për njëzet vjet.
Koncesioni i parë u dha kur Labuniste ishte një komunë, thonë banorët, 8-9 vjet më parë u lëshuan lëshimet e tjera. Askush nuk e dëgjoi revoltën e qytetarëve, e cila po rritej dita ditës, për të kulmuar me informacionin se është lëshuar një koncesion dhe një minierë e re për burimet minerale duhet të fillojë të funksionojë në brezin e gjelbër të Jabllanicës përgjatë kullotave dhe burimeve. Koncesioni prej 40 vjetësh iu dha ndërmarrjes AD Ilinden nga Struga. Alim Salovski, president i ED Natura Lab, thotë se shfrytëzimi do të nënkuptojë shkatërrimin e malit, burimet nga të cilat fshati furnizohet me ujë.
”Kupa u mbush dhe njerëzit u vetë-organizuan, pa asnjë prapavijë. Ne ishim në detyrë nga 24 orë, gjashtë apo shtatë ditë, dhe për shkak të presionit që vendosëm, ata erdhën në bisedime dhe zyrtarë qeveritarë, dhe Ministri i Ekonomisë, Kreshnik Bekteshi, personalisht mori përsipër të ndërpresë aktivitetet. “Në të vërtetë, makinat e AD Ilinden janë tërhequr, por tani për tani kjo nuk është një garanci dhe nuk dihet se çfarë do të ndodhë më pas, sepse është një koncesion që i është lëshuar kompanisë deri në vitin 2042.” thotë Salovski.
Protestat dhe presionet e banorëve nxorën në dritë disa paligjshmëri dhe parregullsi, kështu që një nga koncesionet u ndërpre. Qeveria ndërpreu kontratën me kompaninë e koncesionarit “Fatmir Rexhkom” për shkak të ndarjes së koncesionarit pa pëlqimin me shkrim të Qeverisë.
Përfundimi i këtij koncesioni, sipas banorëve, nuk e ndryshoi shumë situatën. Guroret më të vjetra ishin problem, dhe përveç kësaj, gjatë protestave, banorët morën informacione se duheshin dhënë edhe tre lëshime. Për shkak të presionit, lejet nuk janë lëshuar.
“Do të thoshte një katastrofë edhe më e madhe, veçanërisht pasi që lëshimet nuk lëshohen sipas të gjitha rregullave dhe rregulloreve, por nga zyra dhe sirtari, pa dalë në fushë dhe pa parë situatën aktuale, sa larg janë ato gurore nga vendbanimet, deri në vetë shtëpitë sepse me shpërthimet që pasojnë shfrytëzimin ka shumë dëme në shtëpitë. Përveç kësaj, është një fakt që vitet e fundit në Labunista kemi vërtet shumë pacientë, me tumore, kancer dhe arsyen më të madhe për këtë, për të cilën, sipas analizës së mjekëve, janë pikërisht ato shpërthime dhe pluhur. Toka bujqësore nuk mund të kultivohet më, ajo është e mbuluar me pluhur dhe gurë nga shpërthimet. “Ne jemi të vetëdijshëm se këtu ka ryshfet dhe korrupsion dhe sigurisht që dikush është i interesuar, por ne Labunis kemi vetëm dëm dhe shëndet të dëmtuar” shton Salovski.
Aladin Demishovski, një mjek internist me përvojë shumë vjeçare, thotë se nëse njëzet vjet më parë ka pasur një të tillë, sot ka 4-5 persona me sëmundje malinje, në të cilën mbizotërojnë sëmundjet e organeve të frymëmarrjes.
“Faktori kryesor në këto sëmundje është pluhuri, i cili nuk dihet se çfarë përmbajnë të gjithë përbërësit. Dhe më e rëndësishmja, kjo pluhur nuk mbetet vetëm në këtë zonë, por përhapet edhe në fshatrat fqinje si dhe në vetë komunën e Strugës”, pohon dr. Demishovski.
Në zonën e fshatit Llabunisht, përveç AD Ilinden, tre kompani të tjera kanë një koncesion, AM-IS, MI-TRANS dhe ndërmarrjen ANADA KOM. Pas protestave për rreth pesë apo gjashtë muaj, gjërat u qetësuan, makinat u tërhoqën, por ajo që është më tragjike, thonë banorët e Llabunishtit, të cilët tani në këtë periudhë, në kushte epidemie, ata që u tërhoqën u kthyen për të gërmuar, dhe banorët për shkak të gjendja e jashtëzakonshme nuk mund të reagojë as të protestojë.
Gjatë protestave, banorët e Llabunishtit morën gjithashtu mbështetje nga kryetari i Komunës së Strugës, Ramiz Merko, por ata besojnë se kjo mbështetje ishte vetëm deklarative, sepse nëse po, pse lejet B-integruar u janë lëshuar koncesionarëve kur është më se e qartë se është të rrezikuar dhe mjedisin dhe shëndetin e njeriut.
,,Deri më tani, ne, banorët, asnjëherë nuk është kërkuar të japim mendimin tonë për punën e guroreve ose të marrim pjesë në një debat publik, si një proces në marrjen e lejeve mjedisore të integruara B. Një gjë e tillë nuk është kërkuar nga përfaqësuesit tanë në këshillin e komunës së Strugës“, thotë Salovski.
Kjo do të thotë që procedura ligjore nuk është respektuar fare dhe as nuk është respektuar e drejta e banorëve që të informohen për ndryshimet në mjedis.
Komuna e Strugës është përgjigjur se janë respektuar të gjitha procedurat në lidhje me lëshimin e lejeve, por nuk ka dhënë përgjigje pse kompanisë iu lejua të operojë pa leje B-integruar për më shumë se një vit, dhe pse leja është lëshuar menjëherë pasi të jenë vendosur protestat e banorëve. përgjumje, pasi morëm një premtim se problemi me guroret do të zgjidhej.
“Komuna e Strugës do të përdorë të gjithë mekanizmat ligjorë dhe do të jetë në shërbim të popullatës lokale në çdo kohë dhe do t’u kërkojë autoriteteve të rishikojnë të gjitha lëshimet dhe lejet e lëshuara” – thuhej në një deklaratë të pushtetit vendor gjatë protestave masive.
Kanë kaluar gati nëntë muaj nga atëherë, gjatë së cilës kohë janë lëshuar leje të reja B-mjedisore.
Shpallja se komuna do të formojë një komision do të mbetet me fjalë, të cilat do të kontrollojnë dhe kontrollojnë të gjitha guroret që veprojnë në territorin e komunës së Strugës, sa punojnë me mjaft dhe sa në mënyrë të paligjshme.
Sipas Liljana Popovskës nga DOM, Maqedonia është nënshkruese e Konventës së Aarhus, e cila i jep secilit qytetar të drejtën të dijë gjithçka që lidhet me mjedisin jetësor dhe shëndetin e saj.
“Do shtet apo institucion lokal është i detyruar të informojë qytetarin e vet për atë që planifikon të bëjë në afërsi të tij, diçka që ndikon drejtpërdrejt në mjedisin dhe shëndetin e tij“, thotë Popovska.
Nga të dhënat e disponueshme mund të shihet se një nga kompanitë që lidh guroret në fshatin Llabunisht, MI-Trans, në lejet B të integruar që lëshohet nga komuna e Strugës për një periudhë shtatë vjeçare dhe ka skaduar deri në korrik 2018, është në vijim lëshuar pas gati 1.5 vjetësh, në mënyrë që ndërkohë veprimtaritë e ndërmarrjes gurore të mos ndërpriten fare. Banorët reagojnë për faktin se e gjithë kjo tolerohet nga institucionet, dhe lejet e integruara B u lëshuan brenda dhe pas periudhës së protestave të tyre. Ata reagojnë edhe për faktin se njoftimet për dëgjime publike si një nga aktivitetet e detyrueshme në lëshimin e lejeve mjedisore B-integruar në përgjithësi ato nuk ishin transparente, kështu që ata shpesh morën vesh rreth tyre kur ishte tepër vonë për të ndërhyrë, ose nuk u organizuan fare.
Leja e parë mjedisore e integruar B, “MI TRANS” mori në 18 korrik 2011. Kjo leje ka një kohëzgjatje prej shtatë vjetësh, që do të thotë deri në korrik 2018. Leja e mëposhtme është marrë, sipas regjistrit të Ministrisë së Mjedisit të 20 dhjetor 2019.
Sipas Nedim Mehmedovskit, anëtar i “Këshillit për shpëtimin e Llabunishtit”, miratimi i ligjit të ri për burimet minerale do të zgjidhë shumë problemin e tyre dhe problemin e banorëve të të gjitha vendbanimeve në vend që përballen me situata të tilla, por megjithëse ishte përgatitur dhe prezantimi nuk u miratua për shkak të shpërbërjes së Kuvendit. Ky ligj parashikon përfundimin e njëanshëm të koncesionit nga shteti, i cili do të jetë në gjendje të zgjidhë problemet e popullatës lokale me koncesionarët.
“Pikërisht sepse besuam se ligji do të miratohej, ne i ndalëm protestat. Kjo është arsyeja pse ne tani ndihemi të manipuluar dhe të mashtruar. “Sigurisht që interesat dhe fitimet e dikujt tjetër ishin përsëri më të rëndësishme dhe çështja është nëse ai ligj në atë formë do të miratohet ndonjëherë”, mendon Mehmedovski.
Kryetari i Shoqatës së “Natura Lab”, Alim Saliovski thotë se lufta e tyre për mbylljen e guroreve do të vazhdojë dhe do të vijë dita kur ata do të mbyllen pavarësisht nga injorimi i institucioneve. Jeta e banorëve të tanishëm dhe të ardhshëm është në rrezik, nëse ata qëndrojnë në fshat fare.
Duke pasur parasysh që përveç premtimeve, deri më tani askush nuk e ka zgjidhur problemin e tyre dhe kushtetuta e tyre shkel të drejtën e garantuar për jetën në një mjedis të shëndetshëm, gjëja e parë që ata do të kërkojnë kur të ngrihet gjendja e jashtëzakonshme, thonë banorët, është që Llabunishti të bëhet përsëri komunë.
Kjo storje është pjesë e projektit “Edhe informimi lokal është test për BE-në”, i financuar nga Fondacioni Shoqëri e Hapur-Maqedoni”
Burimi: Media Plus – Shtip
—————————————————
19 Maj 2020