Sektori civil në Shtip është një pasqyrë e rrethanave shoqërore, komentojnë aktivistët civilë, të pakënaqur me rolin që kanë në komunitet. Ata besojnë se ky sektor duhet të luajë një rol më të rëndësishëm. Nga ana tjetër, njerëzit në pushtet vërejnë se mungon presioni i organizuar nga organizatat e shoqërisë civile, të cilat në këtë mënyrë do të sigurojnë vende më të mira për veprimin e tyre dhe përfitim për qytetarët.
Injorimi sikur të mos ekzistojnë në komunitet, e deri te qëndrimi më i keq të shpallen armiq të popullit, mbetet i vërejtur në njëzet vitet e fundit në ekzistencën e organizatave civile të Shtipit. Nga entuziazmi i viteve 1990, kur u formuan shoqatat e para qytetare, deri në njëzet vjet më vonë, organizatat e shoqërisë civile duket se ende po luftojnë për vendin e tyre në shoqëri. Me përjashtime të rralla, nuk ka aktivistë civilë të punësuar profesionalisht, kurse veprimi është nga projekti në projekt. Sektori civil në Shtip është i kufizuar në disa organizata aktive, të cilat kanë punonjës profesionistë, e po ashtu angazhohen edhe vullnetarë. Një numër i konsiderueshëm organizatash jetojnë nga projektet donatore dhe janë aktive kur punojnë në projekte. Aksioni është lokal, por ka edhe një numër të vogël organizatash me projekte rajonale dhe kombëtare.
Ndër organizatat e pakta që kanë arritur të mirëmbahen dhe të punojnë vazhdimisht është Fondacioni për Zhvillimin e Komunitetit Lokal (FZhKL), i cili është pasardhësi i Qendrës për Mbështetje të Organizatave Joqeveritare, i financuar nga Fondacioni Shoqëri e Hapur – Maqedoni. Një nga themeluesit është Nevenka Llongurova Girova, e cila duke analizuar periudhën prapa, vlerëson se para vitit 2010 kishte më shumë entuziazëm dhe aktivistët kishin më shumë dëshirë për të bërë diçka më shumë për komunitetin.
– Para vitit 2010 kishte më shumë lëvizshmëri, më shumë fonde dhe organizata më aktive. Shumë prej tyre u shuan, i zvogëluan aktivitetet. Disa nga ato më aktive u regjistruan përsëri, por disa jo, sepse nuk kishin ndonjë aktivitet të veçantë dhe ishin me buxhet të vogël. Shoqatat nuk arritën të sjellin anëtarë të rinj dhe kjo kontribuoi në mbylljen e organizatave. Vetë aktivizmi është më i kufizuar. Faktori ekonomik është faktori më i madh dhe shumica e aktivistëve civilë fillimisht e përqendrojnë energjinë e tyre në gjetjen e punës, e pastaj përqendrohen në aktivizmin shoqëror, thotë Llongurova Girova, Drejtore Ekzekutive e FZhKL.
Janë rreth 1,400 organizata të shoqërisë civile të regjistruara në Regjistrin Qendror në qytetet e Rajonit të Planifikimit Lindor. Mbi 10.,00 organizata të shoqërisë civile në të gjithë vendin ekzistonin në periudhën para miratimit të Ligjit për Shoqatat dhe Fondacionet në vitin 2010, kur të gjitha organizatat ekzistuese duhej të regjistroheshin përsëri sipas këtij ligji. Nga ato 10,000, rreth 1,800 kanë buxhete më të mëdha se 2,500 euro. Rreth 3,000 kanë buxhet më të vogël se 3,000 euro.
Parakaluan shumë organizata “come and go” ose organizata komerciale
Profesori Strashko Stojanovski, i cili e jep lëndën Shoqëria Civile në Universitetin “Goce Dellçev” në Shtip, thotë se numri maksimal i organizatave të shoqërisë civile është arritur në periudhën 1999-2000. Arsyeja kryesore, sipas profesorit Stojanovski, është qasja në fonde. Sipas tij, qasja në donacione dhe donatorë prodhon më shumë aktivitet. Si konfirmim i kësaj janë majat e aktivitetit të sektorit civil, duke përfshirë edhe atë nga Shtipi.
– Një nga majat është në vitin 2001, gjatë konfliktit, dhe më pas në krizën e emigrantëve, kur organizatat e shoqërisë civile dolën në sipërfaqe dhe ishin më aktive, kur shumë donatorë dhe fondacione ndërkombëtare ndihmuan dhe financuan projekte për çështjen e refugjatëve. Si atëherë ashtu edhe tani ka pasur shumë devijime në sektorin civil, shumë organizata të llojit “come and go”, ose organizatat komerciale, të cilat shfaqen kur ka hyrje të fondeve, ishin aktive dhe më pas u shuan pas largimit të donatorëve, shpjegon Stojanovski. Mungesa e fondeve ka një ndikim të drejtpërdrejtë në aktivitetin dhe mbijetesën e organizatave të shoqërisë civile. Në periudhën e analizuar, nga tridhjetë organizata, shtatë e ndërprenë plotësisht punën ose u bënë pasive gjatë viteve në mungesë të një projekti të ri. OShC-të besojnë se kanë nevojë për ngritjen e kapaciteteve, rritjen e qasjes në fonde, njohuri më të mira të procedurave dhe aftësive për aplikim, veçanërisht për thirrjet e shpallura nga fondet e Bashkimit Evropian. Gjithashtu duke e rritur interesin e të rinjve për sektorin civil, të cilët do t’i përfshinin ata në aktivitetet e tyre.
Qendra e Burimeve Qytetare (QBQ), një projekt i Bashkimit Evropian, përmes zyrës së tij në Shtip, është në një mision për të ringjallur sektorin civil në Maqedoninë lindore. Nga puna e Qendrës në dy vitet e fundit, në komunikimin me organizatat, është zbuluar se problemi parësor është mungesa e fondeve për punë operative.
– Projektet që donatorët i financojnë për organizatat, kryesisht fokusohen në aktivitetet, ndërsa “sfondet” si logjistika, administrata, si shpenzim nuk pranohen aq lehtë. Për më tepër, problem është ruajtja e vazhdimësisë së punës, gjegjësisht punohet nga projekti në projekt, dhe ai ngec kur nuk ka fonde. Është gjithashtu problem qëndrimi në “këmbë të forta” kur ato shpesh kanë një strukturë organizative të paqëndrueshme ose jofunksionale, procedura të pazhvilluara, reagim ad-hoc dhe improvizim. Aktivistët kanë kohë të kufizuar për të punuar në organizatat e shoqërisë civile (OSHC), shume prej tyre punojnë në mënyrë vullnetare, që do të thotë se kanë një punë tjetër ose studime/shkollë, kështu që OShC-të u vijnë atyre si një hobi ose detyrim shtesë, gjë që çon në lodhje, pakënaqësi, afate të humbura, vë në dukje zyra e Qendrës së Burimeve Qytetare në Shtip.
Nga analiza e Media Plus, mund të vërehet se përqindja më e madhe e organizatave aktive operojnë në sektorin e kujdesit social dhe shëndetësor (29%), e ndjekur nga mbrojtja e të drejtave të njeriut (19%), ekonomia (19%), demokracia lokale dhe mediat (9%), ndërsa organizatat më pak aktive janë në fushën e ekologjisë dhe të rinjve. Një përjashtim nga kjo janë dy vitet e fundit (2019/2020), kur u formuan tre organizata që punojnë me të rinjtë. Bashkëpunimi me Komunën e Shtipit është i rastësishëm, dhe ajo rrallë paraqitet si bashkëpunëtore në projekte. Pavarësisht planifikimit të fondeve në buxhetin komunal për projektet e sektorit të shoqërisë civile, në dhjetë vitet e fundit (2010-2020), vetëm një herë është shpallur një konkurs publik (2018) për ndarjen e fondeve për projektet e organizatave të shoqërisë civile, sipas metodologjisë së përcaktuar.
Në dokumentet e raportit të Komunës, sipas analizës së Fondacionit për Zhvillimin e Komunitetit Lokal (FZhKl) në zërin “Transferet për OJQ-të” nuk ka ndonjë dallim të qartë midis financimit të klubeve sportive dhe fondeve të alokuara për projektet e shoqërisë civile. Kjo analizë tregon se 98% e fondeve nga zëri janë të destinuara për klubet sportive, kryesisht për KF “Bregallnica”.
Pse nuk ka para për ata për të cilët janë dedikuar?
– Asnjëherë nuk ka pasur një qëndrim zyrtar se fondet nuk do të ndahen për shoqatat e qytetarëve, por nuk ka pasur edhe kërkesë, biseda me këshilltarët apo presion për ta realizuar atë, u përgjigj Ljube Zdravkov, anëtar aktual i Këshillit të Komunës së Shtipit dhe njëkohësisht ish-këshilltar në mandatin e VMRO DPMNE-së nga viti 2009 deri në vitin 2013, kur bashkëpartiaku i tij, Zoran Aleksov, ishte kryetar komune.
Zdravkov, megjithëse nuk ishte në Këshill gjatë mandatit të Ilço Zaharievit, i cili e pasoi Aleksovin, por mbeti aktiv në parti, thotë se Zaharievi i zvogëloi plotësisht transaksionet ndaj shoqatave dhe klubeve sportive dhe i ridrejtoi ato në infrastrukturë.
– Për sa kohë që nuk ka kritika objektive, të mbështetura në fakte, autoritetet do të punojnë kokë më vete” – thotë Zdravkov.
Aktivistët civilë me stazh më të gjatë mbajnë mend një periudhë kur pushteti lokal në Shtip i konsideronte organizatat e shoqërisë civile si “armiq të shtetit”, deri në periudhat dhe autoritetet kur një ose dy organizata të shoqërisë civile i përdornin ato për projektet e tyre, dhe madje edhe kur komuna, pavarësisht kufizimit ligjor, u bë konkurrent i sektorit civil, nëpërmjet krijimit të fondacionit të vet (Fondacioni i LER-it), përmes të cilave realizuan projekte komunale dhe infrastrukturore.
Vitet e fundit, aktivistët civilë nuk janë të përfshirë në punën e organeve dhe trupave të komunës, me përjashtime të vogla, siç është përgatitja e “Strategjisë për Zhvillimin Ekonomik Lokal 2019-2024” dhe herë pas here në disa nga planet aksionale. Potenciali i organizatave të shoqërisë civile është i padiskutueshëm. Qendra e Burimeve Qytetare analizon se shumë njerëz nga OShC -të janë më të aftë dhe më të përgatitur t’i përgjigjen çdo sfide dhe të përballen me situata të ndryshme, krahasuar me shembullin me shumë punonjës në administratën shtetërore, për shkak të numrit të madh të trajnimeve dhe përvojës së punës në projekte të ndryshme.
Megjithatë, bashkëpunimi midis qeverisë dhe sektorit joqeveritar në dobi të komunitetit, mungon.
– Arsyet janë të dyfishta – nga njëra anë komunat nuk tregojnë interes të mjaftueshëm për organizatat gjithëpërfshirëse të shoqërisë civile, sepse një nga rolet e sektorit civil është të shfaqet si një kritikë alternative ndaj autoriteteve, si ato lokale ashtu edhe ato qendrore. Supozoj se komunat në atë pjesë kanë frikë se organizatat e shoqërisë civile, duke dhënë kritika konstruktive, mund t’i dëmtojnë komunat dhe reputacionin e politikanëve. E bëhet fjalë për bartës të funksioneve politike, të cilët varen nga legjitimiteti që e marrin nga qytetarët në zgjedhje. Komuna mund t’i shohë ata si një kërcënim. Por, edhe nëse ka kritika konstruktive, ajo është e dëshirueshme, thotë profesori Stojanovski.
Për sa i përket potencialin për bashkëpunim të aktivistëve civilë me komunën, profesori Stojanovski mendon se ai është shumë i madh.
– OShC-të mund të kontribuojnë në sektorin lokal në shumë fusha, nga ndihma juridike falas, ndihma mjekësore, deri te organizimi i ngjarjeve… Ato mund të veprojnë si një PR alternativ i komunës, duke promovuar aktivitete të caktuara të komunës. Mund të shërbejnë si urë lidhëse mes qytetarëve, diçka që duhet ta bëjë administrata dhe komuna, në këtë segment ata mund të bëjnë hulumtime të opinionit publik edhe në pjesën e ekspertizës nëse kanë zhvilluar kapacitete, edhe pse në këtë pjesë nuk shoh kapacitete të mëdha, por ka potencial, thotë Stojanovski.
Nevenka Llongurova Girova është e mendimit se duhet të ketë aktivitet dhe iniciativë nga të dy palët, si dhe presion nga organizatat e shoqërisë civile për të bërë diçka.
– Nuk ka kujtesë institucionale në komuna. Ajo që është ndërtuar më parë – besimi dhe bashkëpunimi i ndërtuar, bie në ujë me ardhjen e një kryetari të ri dhe ne fillojmë nga e para. Mungon vazhdimësia. Ne kemi nevojë për më shumë këmbëngulje nga aktivistët civilë, solidaritet reciprok dhe presion të vazhdueshëm për të arritur një rezultat. Natyrisht, rezultatet aktuale nuk janë të mjaftueshme, duhet presion për të nxjerrë diçka prej saj, tha Llongurova Girova.
A ka aktivistë të përkushtuar, besnikë ndaj mjedisit lokal?
Për ringjalljen e vërtetë të sektorit civil në Shtip, bashkëbiseduesit tanë vlerësojnë se ka nevojë për aktivistë të përkushtuar, të angazhuar profesionalisht, por ky potencial duhet të imponohet dhe të njihet nga sektorët e tjerë. Në vendet e zhvilluara ekziston bashkëpunimi trepalësh – shoqëria civile, pushteti – sektori privat, ku organizatat e shoqërisë civile nuk varen nga donatorët. Në dy -tre vitet e fundit, janë shfaqur organizata të reja, grupe dhe nisma të reja, të cilat janë aktive në këtë sektor, të cilat kanë potencialin për të punuar në projekte kombëtare. Deri më tani, ky është një numër i vogël, dhe shumë organizata kryesisht punojnë në nën-projekte të aktiviteteve lokale të organizatave të mëdha. Si edhe në fushat e tjera, duket se edhe ky sektor ka nevojë për zhvendosje dhe ngritje të kapaciteteve, të cilat do të veprojnë në nivel kombëtar, sepse nëse mbeten me veprim lokal, do të mbeten në këtë nivel zhvillimi, siç është tani. Kjo do të kontribuojë në mënyrë shtesë në forcimin e potencialit të personelit, sepse sektori civil nuk është imun ndaj fenomenit që qendra e Shkupit e thith personelin e ri potencial, të cilët tërhiqen nga organizatat më të mëdha dhe largohen nga Shtipi. Kështu organizata humbet një anëtar të ndërtuar dhe të trajnuar të ekipit, e me këtë edhe sektori lokal i shoqërisë civile.
Qendra e Burimeve Qytetare kujton nevojën për mbështetje shtesë siç është sigurimi i hapësirës për organizatat që nuk kanë zyrën e tyre dhe ngritjen e kapaciteteve. Këto shërbime duhet të plotësohen me mbështetjen e ekspertëve, si jurist dhe kontabilist, një lloj shërbimi për zhvillimin e sektorit civil.
Fakti është se organizatat luftojnë vazhdimisht për të pushtuar hapësirën, e cila, në realitet, deri në dy ose tre vjet më parë, ishte shumë e ngushtë. Sidoqoftë, për të mirën e komunitetit, nevojiten përpjekje të shumëanshme, në mënyrë që praktika e njëzet viteve të fundit të mos përsëritet – në vend të rritjes së sektorit të shoqërisë civile, ndodh e kundërta.
Kjo storje është pjesë e projektit “Tregoni që të tjerët të dinë”, i financuar nga Fondacioni Shoqëri e Hapur- Maqedoni.
Përmbajtja është përgjegjësi e vetme e autorëve dhe e grantmarrësit Sh.Q. “Media Plus” dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet se i shpreh pikëpamjet dhe qëndrimet e Fondacionit Shoqëri e Hapur – Maqedoni.
Burimi: Media Plus
—————————————————
11 Janar 2021