Gregor Peter Schmitz: Keni parë shumë kriza në jetë. A mund të krahasohet pandemia e CODIV-19 me ndonjë të mëparshme?
SOROSI: Jo. Kjo është kriza më e madhe në jetën time. Madje edhe para goditjes së pandemisë, e kuptova se ishim në një moment revolucionar në të cilin ajo që ishte e pamundur dhe madje e pamendueshme në periudha normale, jo vetëm që ishte bërë e mundur, por absolutisht e nevojshme. Dhe më pas erdhi KOVID-19, e cila e ndryshoi totalisht jetën e njerëzve dhe kërkonte sjellje shumë më ndryshe. Është një ngjarje e paparë, që ndoshta nuk ka ndodhur kurrë në këtë kombinim. Dhe me të vërtetë e kërcënon mbijetesën e qytetërimit tonë.
Gregor Peter Schmitz: A mund të parandalohej kjo krizë nëse qeveritë do të përgatiteshin më mirë?
SOROSI: Kemi pasur pandemi me sëmundje infektive që nga murtaja e Bubonit. Ato ishin mjaft të shpeshta në shekullin XIX, dhe atëherë u shfaq gripi spanjoll në fund të Luftës së Parë Botërore, e cila në të vërtetë kishte tre valë, me ç’rast vala e dytë ishte më vdekjeprurëse. Vdiqën miliona njerëz. Kemi pasur edhe epidemi të tjera serioze, siç është gripi i derrit, vetëm një dekadë më parë. Pra, është e mahnitshme se sa të papërgatitur ishin vendet për një gjë të tillë.
GPSH: A është ky problemi më i madh në situatën aktuale – kjo mungesë sigurie në kuptimin se si të merremi me këtë virus dhe si të vazhdojmë në muajt apo vitet e ardhshme?
SOROSI: Padyshim që është një problem i madh. Ne mësojmë shumë shpejt dhe tani dimë shumë më tepër rreth virusit sesa kur u shfaq, por qëllojmë në një objektiv lëvizës sepse vetë virusi ndryshon shpejt. Do të duhet shumë kohë që vaksina të zhvillohet. Por, edhe pasi të zhvillohet vaksina, do të duhet të mësojmë se si ta ndryshojmë atë çdo vit, sepse virusi ka të ngjarë të ndryshojë. Ne e bëjmë këtë me vaksinën e gripit çdo vit.
GPSH: A do të ndryshojë kjo krizë natyrën e kapitalizmit? Edhe para se KOVID-19 të na fusë në recesionin katastrofik aktual, u diskutuan aspektet negative të globalizmit dhe të tregtisë së lirë.
SOROSI: Ne nuk do të kthehemi atje ku ishim para se të fillonte pandemia. Kjo është tashmë mjaft e qartë. Por, kjo nuk është e vetmja gjë e sigurt. Çdo gjë tjetër është në rrezik. Nuk mendoj se të gjithë janë të vetëdijshëm për këtë.
GPSH: A mund t’i afrojë kjo krizë njerëzit dhe kombet?
SOROSI: Në planin afatgjatë – po. Për momentin, te njerëzit mbizotëron frika, dhe frika shpesh i detyron njerëzit të dëmtojnë njëri-tjetrin. Kjo është e vërtetë për individët, por edhe për institucionet, kombet dhe njerëzimin.
GPSH: A po e dëshmojmë këtë në lojën aktuale të akuzave midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës në lidhje me origjinën e virusit?
SOROSI: Konflikti i vazhdueshëm midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës po i ndërlikon çështjet, sepse duhet të punojmë së bashku për ndryshimin e klimës dhe zhvillimin e vaksinës kundër KOVID-19. Por, duket qartë që ne nuk mund të punojmë së bashku sepse ne tashmë jemi duke garuar se kush do ta zhvillojë atë dhe kush do të përdorë vaksinën. Fakti që kemi dy sisteme shumë të ndryshme të qeverisjes, demokratike dhe…
GPSH: Autoritare?
SOROSI: Saktësisht. Kjo është arsyeja pse të gjitha gjërat janë shumë më të vështira. Ka shumë njerëz që thonë se duhet të bashkëpunojmë ngushtë me Kinën. Por unë nuk jam përkrahës i asaj ideje. Ne duhet ta mbrojmë shoqërinë tonë të hapur demokratike. Në të njëjtën kohë, ne duhet të gjejmë një mënyrë për të punuar së bashku për të luftuar ndryshimet e klimës dhe koronavirusin e ri. Kjo nuk do të jetë e lehtë. Unë simpatizoj me popullin kinez sepse ata janë të dominuar nga një diktator, Presidenti Xhi Jinping. Unë mendoj se shumë kinezë të arsimuar janë të indinjuar nga kjo, dhe publiku i gjerë është akoma i zemëruar për faktin se ai e fshehu KOVID-19 deri pas Vitit të Ri Kinez.
GPSH: A dobësohet pozicioni i fuqisë së Xhi-së pasi kinezët fillojnë ta kuptojnë se trajtimi i krizës ishte larg nga optimalja?
SOROSI: Po, dobësohet, edhe atë shumë. Kur Xhi e hoqi kufizimin e mandatit të tij dhe, në fakt, e shpalli veten president të përjetshëm, ai e shkatërroi të ardhmen politike të njerëzve më me ndikim dhe më ambicioz që i përkisnin një elite të vogël dhe konkurruese. Ky ishte një gabim i madh nga ana e tij. Është e vërtetë që, në një farë mënyre, ai është shumë i fortë, por në të njëjtën kohë ai është jashtëzakonisht i dobët, dhe tani ndoshta edhe i prekshëm.
Lufta brenda udhëheqjes kineze është diçka që e ndjek nga afër sepse jam në anën e atyre që besojnë në shoqërinë e hapur. Edhe në Kinë ka shumë njerëz që preferojnë një shoqëri të hapur.
GPSH: Nga ana tjetër, presidenti aktual amerikan nuk përfaqëson me të vërtetë vlerat e një shoqërie të hapur dhe të lirë…
SOROSI: Kjo është një dobësi tjetër që shpresoj se nuk do të zgjasë shumë. Donald Trampi do të dëshironte të ishte një diktator, por nuk mund sepse ekziston një kushtetutë në Shtetet e Bashkuara që njerëzit ende e respektojnë. Kjo do ta pengojë atë të bëjë gjëra të caktuara. Sidoqoftë, kjo nuk do të thotë që ai nuk do të përpiqet, sepse thjesht ai po lufton për jetën e tij. Unë gjithashtu do të thoja që Trump do të shkatërrojë veten dhe se ai i tejkaloi edhe pritjet e mia më të këqija.
GPSH: Çfarë roli luan Bashkimi Evropian – shtëpia juaj për të cilën ju kujdeseni aq shumë – në këtë luftë për epërsi?
SOROSI: Unë jam veçanërisht i shqetësuar për mbijetesën e BE-së sepse është një bashkim jo i plotë. BE-ja ishte në proces krijimi, por procesi nuk u përfundua kurrë, dhe kjo e bëri Evropën jashtëzakonisht të prekshme, madje edhe më të prekshme se Shtetet e Bashkuara, jo sepse ishte një bashkim jo i plotë, por sepse bazohej në sundimin e ligjit. Dhe rrota e drejtësisë rrotullohet shumë ngadalë kundrejt virusit KOVID-19, i cili ecën shumë shpejt. Kjo krijon një problem të veçantë për Bashkimin Evropian.
GPSH: Gjykata Kushtetuese Federale në Gjermani bëri një bujë të madhe javën e kaluar me vendimin e fundit për rastin e Bankës Qendrore Evropiane. Sa e konsideroni seriozisht këtë aktgjykim?
SOROSI: E konsideroj jashtëzakonisht seriozisht. Aktgjykimi paraqet një kërcënim që mund të shkatërrojë Bashkimin Evropian si një institucion të bazuar në sundimin e ligjit, pikërisht sepse u miratua nga Gjykata Kushtetuese Gjermane, institucioni më i respektuar i Gjermanisë. Para se të merrte vendimin e saj, gjykata u këshillua me Gjykatën Evropiane të Drejtësisë dhe më pas vendosi ta kundërshtojë atë. Kësht, tani keni një konflikt midis Gjykatës Kushtetuese Gjermane dhe Gjykatës Evropiane të Drejtësisë. Cila gjykatë ka precedent?
GPSH: Teknikisht, marrëveshjet evropiane i japin GJED-së epërsinë në këtë fushë. Kjo është shumë e qartë.
SOROSI: Saktësisht. Kur Gjermania iu bashkangjit BE-së, ajo u zotua se do ta respektojë ligjin evropian. Por, aktgjykimi shtron një pyetje edhe më të madhe: nëse një gjykatë gjermane mund t’i kundërshtojë vendimet e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë, a duhet që vendet e tjera të shembullin e saj? A mund të vendosin Hungaria dhe Polonia nëse do ta ndjekin ligjin evropian ose gjykatat e tyre të brendshme në legjitimitetin e të cilave dyshon BE-ja? Kjo pyetje qëndron në themelin e BE-së, e cila është e ndërtuar mbi sundimin e ligjit.
Polonia menjëherë e shfrytëzoi mundësinë për të shpallur superioritet të gjykatave të saj nën kontrollin e qeverisë përpara ligjit evropian. Në Hungari, Victor Orban tashmë e ka përdorur gjendjen e jashtëzakonshme me KOVID-19 dhe parlamentin e kapur për ta shpallur në mënyrë të ligjshme veten diktator. Parlamenti është në gjendje të seancës së vazhdueshme vetëm për t’i aprovuar dekretet e tij, që është një shkelje të qartë të ligjit evropian. Nëse vendimi i gjykatës gjermane e parandalon BE-në t’i rezistojë momenteve të tilla të zhvillimit, ky do të jetë fundi i BE-së siç e njohim ne.
GPSH: A duhet që BQE-ja të ndryshojë politikat e saj pas kësaj aktgjykimi?
SOROSI: Ky aktgjykim kërkon që BQE-ja të justifikojë politikën e saj aktuale monetare. Ajo ka një periudhë prej tre muajsh për të justifikuar veprimet që ka ndërmarrë. Kjo do të shpenzojë një pjesë të madhe të vëmendjes së BQE-së në një kohë kur është i vetmi institucion me të vërtetë funksionues në Evropë, që mund të sigurojë burimet e nevojshme financiare për të luftuar pandeminë dhe për të krijuar një Fond Evropian të Rimëkëmbjes.
GPSH: A keni ndonjë sugjerim se nga mund të vijnë këto burime?
SOROSI: Unë kam sugjeruar që BE-ja të lëshojë obligacione të përhershme, megjithëse tani mendoj se ato duhet të quhen “konzolla”, sepse nën atë emër obligacionet e përhershme janë përdorur me sukses nga Britania që nga viti 1751 dhe nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës që nga vitit 1870. Obligacionet e përhershme filluan të përzihen me “obligacione të koronës”, të cilat u refuzuan nga Këshilli Evropian, edhe atë për arsye të mirë, sepse ato nënkuptojnë ndarjen e borxheve të akumuluara që shtetet anëtare nuk janë të gatshme t’i pranojnë. Një keqkuptim i tillë e ka helmuar debatin për obligacionet e përhershme.
Unë mendoj se situata aktuale e vështirë vetëm se e forcon pikëpamjen time. Gjykata gjermane tha se veprimet e BQE-së ishin të ligjshme sepse ato ishin në përputhje me kërkesën, me të cilën blerja e obligacioneve nga BQE-ja ishte proporcionale me pjesën e shteteve anëtare të BQE-së. Por, implikimi i qartë është se çdo blerje e obligacioneve nga BQE-ja që nuk është në përpjesëtim me “pjesën e kapitalit” në BQE-në mund të kundërshtohet dhe të konsiderohet e paligjshme nga gjykata.
Obligacionet e përhershme që unë i kam propozuar do të mund ta lenin mënjanë këtë problem, sepse ato do të lëshoheshin nga BE-ja si një tërësi dhe ato automatikisht do të ishin proporcionale dhe do të mbeteshin të tilla përgjithmonë. Kështu, mbetet vetëm pagesa e normës vjetore të interesit, e cila është shumë e ulët, rreth 0,5%, në mënyrë që vendet anëtare të mund të pajtohen lehtësisht me obligacionet e tilla, njëzëri ose përmes një koalicioni të atyre që janë të gatshme për një gjë të tillë.
Presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, thotë se Evropës i duhen 1 trilion euro për të luftuar pandeminë, por asaj i duhej të shtonte edhe 1 trilion euro të tjera për ndryshimet klimatike. Obligacionet e përhershme mund të sigurojnë fonde në këto shuma nëse vendet anëtare të BE-së i aprovojnë ato.
Fatkeqësisht, Gjermania dhe shtetet e “Lidhjes Hanzeatike”, të udhëhequra nga Hollanda, e kundërshtojnë me forcë atë. Ato duhet ta rimendojnë këtë ide. BE-ja tani po shqyrton dyfishimin e buxhetit të saj, i cili do të sigurojë vetëm rreth 100 miliardë euro dhe të hyra prje vetëm një të dhjetës së përfitimeve që obligacionet e përhershme do të mund t’i siguronin. Ata do të ishin në gjendje shumë më të mirë nëse do të bëheshin mbështetës të fortë të obligacioneve të përhershme. Në një rast të tillë, ata do të duhet të paguajnë vetëm një normë vjetore të interesit që, e përcaktuar në normë prej 0.5%, do të ishte një shumë e papërfillshme. Kjo do të aprovohej lehtësisht nga shtetet anëtare përmes unanimitetit ose një koalicioni të atyre që janë të gatshëm për një gjë të tillë.
GPSH: Kur BE-ja i zbuti rregullat e saj të kundër ndihmës shtetërore, Gjermania paraqiti më shumë se gjysmën e kërkesave. Disa argumentojnë se kjo i minon parimet e tregut të vetëm sepse i jep Gjermanisë një avantazh të padrejtë. Çfarë mendoni ju?
SOROSI: Jam dakord me argumentin e tyre. Kjo është veçanërisht e padrejtë për Italinë, e cila më parë ka qenë i sëmuri i Evropës dhe më pas u godit më rëndë nga KOVID-19. Kreu i partisë LEGA, Matteo Salvini, agjiton që Itali të lërë euron dhe të largohet nga Bashkimi Evropian. Për fat të mirë, popullariteti i tij personal u zvogëlua pas largimit të tij nga qeveria, por angazhimet e tij fitojnë ithtarë.
Ky është një tjetër kërcënim ekzistencial për BE-në. Çfarë do të mbetet nga Evropa pa Italinë, e cila dikur ishte një vend me orientim të fuqishëm pro-evropian? Italianët i besojnë Evropës shumë sesa qeverive të tyre. Por, ata u trajtuan keq gjatë krizës së refugjatëve në vitin 2015. Atëherë ata iu drejtuan partisë së ekstremit të djathtë, LEGA të Salvinit dhe lëvizjes populiste “Pesë yjet”.
GPSH: Tingëlloni shumë pesimist.
SOROSI: Përkundrazi. Unë e pranoj që Evropa përballet me disa rreziqe ekzistenciale. Kjo nuk është thjesht një frazë, është realitet. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese Federale në Gjermani është sfida e fundit. Vetëm pasi ta pranojmë këtë, do të jemi në gjendje t’i përgjigjemi sfidës. Mund të marrim masa të jashtëzakonshme që janë të përshtatshme për rrethanat e jashtëzakonshme në të cilat gjendemi. Për sa kohë që mund të propozoj masa të tilla si obligacionet e përhershme, nuk do të heq dorë nga shpresa.
***
Fotografia: China Foto Press
—————————————————
21 Maj 2020